“Af en toe ben ik de gekte nabij”, verzucht de futloze en uitgebluste Pep Guardiola, trainer-coach van Manchester City. Onder zijn leiding veroverde de Engelse topploeg vier landstitels op rij. In het seizoen ‘22-’23 pakte City zelfs de ‘treble’ – Premier League, FA Cup én Champions League. Maar halverwege het seizoen ’24-‘25 oogt Guardiola als een gebroken man. Zijn vermoeide blik en hangende schouders roepen herinneringen op aan twaalf jaar eerder, toen hij ‘kapot en leeg’ ontslag nam bij zijn geliefde FC Barcelona. Volgens Arne Slot, voormalige trainer-coach van Feyenoord en nu succesvol aan het roer bij Liverpool “… zit bijna elke trainer van een topclub op het randje van overwerkt zijn.” Ook de huidige coach van het Nederlands voetbalelftal, Ronald Koeman, beaamt dat “… elke trainer stress ervaart.”
In het boek SportCoachNL, in 2013 uitgebracht door het kennisplatform NLCoach, wordt een goed beeld geschetst van de buitengewoon complexe en veeleisende omgeving waarin trainer-coaches opereren. Naast hun verantwoordelijkheid om spelers fysiek, mentaal, technisch en tactisch beter te maken, worden ze geacht leiderschap te tonen in visie, normen, waarden, doelen, teamgeest, discipline, omgangsvormen en leefstijl. Ook dragen trainer-coaches verantwoordelijkheid voor de club, de staf, de speelstijl, het voedingsbeleid en contacten met de media. Daarbij moeten ze op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen, tijd uittrekken om zich verder te scholen, beschikken over communicatievaardigheden, kunnen omgaan met culturele verschillen, en verwachtingen reguleren van belanghebbenden als bestuur en supporters. En daarbij vervullen ze ook nog andere belangrijke sociale rollen, zoals partner, ouder, kind en vriend.
Ruim 10 jaar later is het opvallend dat er nauwelijks aandacht werd geschonken aan het welzijn van de trainer-coach. Mede door de openheid van invloedrijke trainer-coaches als Guardiola, Slot en Koeman is dit de laatste tijd aan het veranderen. Zij geven (indirect) aan dat het vervullen van de complexe rol van trainer-coach ook veel stressoren met zich mee brengt. Dit zijn factoren die stressreacties of mentale klachten kunnen veroorzaken. Hierbij kan een onderscheid worden gemaakt in:
- Prestatiegerichte stressoren. De voortdurende druk om resultaten te leveren in een onzekere, opportunistische en competitieve omgeving met (torenhoge) verwachtingen. Trainer-coaches vragen zich bijvoorbeeld vaak af: Heb ik genoeg gedaan voor mijn spelers? Is dit de beste aanpak? Waren mijn tactische keuzes juist? Kunnen we de intense druk tijdens wedstrijden en toernooien aan?
- Groepsdynamische stressoren, bijvoorbeeld spelers die onvoldoende presteren, ontevreden wisselspelers, uiteenlopende visies of communicatieproblemen binnen de multidisciplinaire staf bestaande uit assistent-trainers en experts als artsen, fysiotherapeuten, masseurs, diëtisten, psychologen en fysiologen.
- Persoonlijke stressoren. Voor trainer-coaches is het balanceren van werk- en privéleven een voortdurende uitdaging. Lange werkdagen, onregelmatige werktijden, financiële issues, gebrek aan controle en een onzeker bestaan (“hired to be fired”) maken het moeilijk om rust en stabiliteit te vinden. Francesco Farioli, trainer-coach van Ajax, zegt hierover: “…. het kan over twee, drie weken al voorbij zijn …. je voelt je nooit volledig veilig in deze baan.”
- Organisatorische stressoren zoals administratieve taken, mediaverplichtingen en het onderhouden van externe contacten. Vaak is ook de interne politiek binnen de club complex, en is de relatie met fans dubbel; ze steunen de club en het team, maar kunnen ook kritisch, beledigend en intimiderend zijn, zowel online als langs de lijn.
Uit onderzoek blijkt dat trainer-coaches vaak met emotionele spanningen op deze stressoren reageren. Ze ervaren bijvoorbeeld angst, boosheid, teleurstelling of frustratie. De verschillende strategieën die ze gebruiken om hiermee om te gaan, zoals zelfredzaamheid, zijn vaak ineffectief. Mede daarom voelen trainer-coaches zich vaak eenzaam, ondanks het feit dat ze in teams werken en beschikken over een netwerk van familie, vrienden en collega’s. Pep Guardiola zei hierover: “Je hebt mensen aan je zijde maar als je verkeerde beslissingen neemt, denk je: Waarom deed ik dit?”
Op de wat langere termijn kan dit gepaard gaan met symptomen van chronische stress, zoals emotionele uitputting, depressie, angst en slapeloosheid. Het constante gevoel ‘altijd aan te staan’ maakt het moeilijk om te herstellen tussen wedstrijden door. Zo besloot Jürgen Klopp zijn functie bij Liverpool neer te leggen omdat zijn energie begon op te raken en hij zijn mentale gezondheid wilde beschermen. Ook Alex Pastoor stopte bij Almere City vanwege de toegenomen druk en omdat hij merkte dat hij moeite had om zijn werk los te laten.
Zij zijn niet de enigen. Zo bleek uit een onderzoek onder 119 Nederlandse en Vlaamse topcoaches dat zo’n 55 procent één of meerdere symptomen van psychische aandoeningen rapporteerde, een percentage dat overeenkomt met wat bij atleten wordt aangetroffen. Maar in tegenstelling tot Klopp en Pastoor hadden de meeste trainer-coaches niet het gevoel dat hun mentale klachten hun functioneren negatief beïnvloedden. Mogelijk daardoor ontwikkelen veel trainer-coaches ook fysieke klachten op langere termijn. Marco van Basten, bijvoorbeeld, legde zijn functie bij AZ in 2014 neer nadat hij last kreeg van hartkloppingen. Huub Stevens stopte in 2016 bij Hoffenheim vanwege hartklachten. Mitchell van der Gaag moest zijn carrière als trainer-coach in 2013 pauzeren toen hij werd getroffen door een hartaanval. Onlangs gingen ook bij Alfred Schreuder de alarmbellen rinkelen; na een bloedprop in zijn hersenen als gevolg van twee hartritmestoornissen en een noodzakelijke operatie concludeerde hij: ‘Chronische stress werd me bijna fataal’.
Hoe kunnen clubs en bonden helpen?
Terwijl mentale begeleiding voor spelers steeds meer de norm wordt, blijven trainer-coaches vaak zonder adequate ondersteuning achter. Gezien hun sleutelrol binnen een team en de prestatiedruk waarmee zij te maken hebben, is het essentieel dat clubs en bonden zich ook richten op het welzijn van trainer-coaches. Dat kan als volgt:
✅ Mentale Begeleiding: Clubs en bonden kunnen net als spelers ook trainer-coaches toegang bieden tot psychologische ondersteuning. Concreet kan een ‘coach voor de coach’ worden ingezet die trainer-coaches helpt in het omgaan met de druk en hen ondersteunt in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. Wetenschappelijk gekwalificeerde sportpsychologen ondersteunen trainer-coaches, teams en sporters in hun streven om (steeds) beter te worden. Zij kunnen, bijvoorbeeld, helpen bij het onderkennen van valkuilen en het ontwikkelen van strategieën om te voorkomen dat bepaalde stressoren überhaupt een negatieve rol gaan spelen. En in het geval van oncontroleerbare stressoren kunnen deze professionals helpen bij het ontwikkelen van copingstrategieën om negatieve gezondheidseffecten te voorkomen, of in ieder geval te beperken. Effectieve copingstrategieën zijn bijvoorbeeld sociale steun, advies en feedback zoeken, rustmomenten plannen, grenzen stellen, taken delegeren, afstand nemen en van perspectief wisselen.
Overigens kan ook een mentor een belangrijke rol spelen bij het creëren van een veilige ruimte om mentale uitdagingen bespreekbaar te maken en te reflecteren op zaken die spelen. Een mentor is, kort door de bocht, een persoon met ervaring als trainer-coach die deze ervaring kan en wil delen.
✅ Opleiding: Het omgaan met druk en stress zou een vast onderdeel moeten zijn van de opleiding tot trainer-coach, en van bij- en nascholingen. Dan wordt vanaf de basis bewustzijn gecreëerd over stress en mentale gezondheid, en wordt mentale ondersteuning genormaliseerd en wellicht geïntegreerd in het dagelijkse werk van trainer-coaches.
✅ Reguliere check-ups: Net zoals sporters check-ups krijgen, zouden trainers regelmatig gescreend moeten worden op hun fysieke (en daarmee samenhangende mentale) gezondheid. Dit kan helpen bij het vroegtijdig signaleren van problemen.
✅ Hersteltijd: Trainer-coaches leren hun sporters dat het in de sport gaat om een juiste balans tussen inspanning, rust en herstel. Trainer-coaches zouden zelf ook meer de ruimte moeten nemen en krijgen om zich terug te trekken en te herstellen zonder angst voor repercussies.
Echter, trainer-coaches hebben vaak moeite om mentaal afstand te nemen van hun werk, wat het herstelproces belemmert. Factoren die bijdragen aan deze barrières zijn onder meer hoge werkdruk, (waargenomen) gebrek aan sociale steun, en de druk om constant beschikbaar te zijn. Daarom vereist dit continue monitoring, niet in de laatste plaats omdat veel trainer-coaches er een bezeten en obsessieve manier van werken op nahouden. Zo dicteert voetbal het leven van Ajax-coach Francesco Farioli: “…. hij maakt uitzonderlijk lange dagen …. Vaak is hij al rond acht uur op de club, om laat op de avond weer te vertrekken.” Desgevraagd antwoord hij: “…. echt loslaten? Dat lukt me bijna nooit …. ik ben 24 uur per dag verantwoordelijk voor de club. Zo voel ik dat.” Ook Suzanne Bakker, na haar ontslag bij Ajax in 2024 vastgelegd als trainer-coach van de vrouwen van AC Milan is “… het loslaten nog steeds aan het leren.”
Jeroen Otter, ‘coach van de coaches’ bij het High Performance Team van NOC*NSF, pleit eveneens voor een goede mentale begeleiding van trainer-coaches. Daarbij redeneert hij vooral vanuit het belang van het team: “…. de trainer kan het glazen plafond zijn voor het presteren van het team …. Als een trainer te vermoeid is rondom een wedstrijd, dan presteert hij niet optimaal. En dat zorgt er weer voor dat het team niet optimaal presteert.”
Het ondersteunen van trainer-coaches is dus niet alleen een investering in hun welzijn en prestaties, maar ook in hun team. Door mentale begeleiding, opleiding, check-ups en voldoende hersteltijd te bieden, kunnen clubs en bonden bijdragen aan een gezondere, effectievere sportcultuur. Als trainer-coaches zich goed voelen en optimaal presteren, dan geldt dat zeer waarschijnlijk ook voor hun team.
Logisch toch?
Verder lezen?
The mental health of elite-level coaches: A systematic scoping review – Frost et al. (2024)
Coaching under pressure: A study of Olympic coaches – Olusoga et al. (2012)
The stress and mental well-being of professional football coaches – Baldock et al. (2021)
Mental health of elite sport coaches and entourage – Purcell et al. (2024)
Video
NOS Voetbal – Voetbaltrainers tegen burn-out aan: ‘Stress en druk is ongelooflijk hoog’